حمام مهدی قلی بیک مشهد

یکی از مکان های تاریخی و کمتر شناخته شده در مشهد، حمامی قدیمی به نام ” موزه و حمام مهدی قلی بیک مشهد ” می باشد که از مهمترین جاذبه های گردشگری مشهد بشمار می رود و از آنجایی که این مکان در کنار حرم امام رضا میباشد، بازدید از آن برای زائران بسیار آسان و دسترسی راحتی دارد. در این حمام تاریخی نقاشی های زیبا و شگفت انگیزی بر روی سقف و دیوارهای آن کشیده شده است و نیز سقف بنای حمام مهدی قلی بیک 13 لایه نقاشی دارد که این ویژگی منحصر به فردی برای یک بنا محسوب می گردد. یک ویژگی مهم دیگرش سیستم گرمایش کف آن است که نشان دهنده نبوغ و هنر معماری در دوران گذشته می باشد و همچنین این حمام متعلق به دوران صفویه و جزو یکی از بزرگترین حمام های تاریخی ایران است که در شهر مشهد بنا شده است؛ در ادامه قصد داریم به معرفی حمام و بخش های جذاب آن بپردازیم؛ همراه ما باشید.

معرفی حمام تاریخی مهدی قلی بیک

یکی از دیدنی های مشهد که شما را شیفته خود می کند بی شک حمام مهدی قلی نام دارد که یکی از بزرگترین و معروفترین حمام‌ های ایران به حساب می آید و توسط شخصی به همین نام ساخته شد و وقف مردم گشت. این حمام در زمان صفویه بنا شده و با سقفی زیبا چشمان هر گردشگری را به خود خیره می ‌کند. حمام مهدی قلی در کنار یکی از مساجد قدیمی شهر مشهد به نام ” مسجد شاه ” قرار گرفته است و به همین علت گاها به این بنای زیبای تاریخی ” حمام شاه ” نیز گفته می ‌شود. مهمه بدونید که درست بعد از انقلاب اسلامی نام این مکان به حمام رضوی تغییر یافت و بعد از مدت ‌زمانی یعنی در سال 1378 مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. لازم به ذکر است که در طول بازسازی حمام مهدی قلی سردر حمام، هشتی ورودی، رختکن، گرمخانه، خزینه، نظافت خانه و چال حوض (استخر آب سرد) مورد بازسازی به طرز هنرمندانه ای قرار گرفت و اینکه مساحت این حمام به 2000 متر مربع رسید. بعدها درست در سال 1385 درهای این بنا با عنوان موزه تخصصی مردم شناسی به روی عموم مردم گشوده شد و تا به امروز مورد بازدید همگان به خصوص گردشگران و توریست ها قرار می ‌گیرد. البته بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی نام آن به ” حمام رضوی ” تغییر دادند و شاید برای شما سوال باشد که بنای حمام مهدی قلی بیک به چه موزه ای تبدیل شده است؟ این حمام و موزه درست در سال 56 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسید.

لازم به ذکر است که در ساخت حمام مهدی قلی از ساروج، آهک، فلز، شیشه و کاشی استفاده شده و اسکلت بنا از جنس آجر می باشد. برای وارد شدن به حمام از دالان کوچکی عبور می کنید و به هشتی می ‌رسید و در آنجا این امکان را دارید که لوازم مربوط به حمام مثل صابون، لیف، سنگ پا و لنگ را مشاهده کنید. در حمام مهدی قلی سربینه (استخر آب سرد) وجود دارد که با هشت ستون سنگی سقف گنبدی حمام را استوار نگه داشته است. نقاشی‌ های دیواری حمام مهدی قلی در نوع خود بی مانند است. به شکلی که با نمایش داستان رستم و سهراب زیبایی این افسانه را به حمام آورده اند و شما می توانید از دیدن اینها لذت ببرید. توجه داشته باشید که برای تامین نور در حمام از نورگیرهایی در سقف ایجاد شده که در ابعاد مختلف نور را به داخل حمام مهدی قلی هدایت میکند و جلوه ‌ای خاص و فریبنده ای به آن بخشیده است. این بنای زیبا با معماری منحصر به فردش شما را محصور خود می سازد. از دیگر دیدنی های این شهر در تور مشهد می ‌توان به مدرسه پری زاد، مسجد هفتاد و دو تن، گنبد سبز، مدرسه دو در و مقبره پالاندوز و… اشاره نمود که با زیبایی خود شما را افسون می ‌کند.

تاریخچه حمام مهدی قلی بیک

مهدی قلی بیک در زمان شاه عباس صفوی، یکی از امیران ترک در خراسان بشمار می رفت که وی در سال 1300 هجری خورشیدی دستور ساخت این حمام را صادر کرد. او بعد از ساخت این حمام آن را به مردم شریف مشهد وقف کرد. اما کم کم با توسعه و آبادانی شهر و لوله کشی آب در منازل درخواست برای حمام عمومی کمی کاهش یافت و این حمام متروکه باقی ماند. در سال 1378 سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و آستان قدس رضوی اقدام به مرمت و بازسازی آن گرفت و کار آن آغاز گردید. بالاخره در سال 1385 به عنوان موزه مردم شناسی درهای حمام قلی بیک مشهد برای بازدید عموم بازگشایی شد؛ امیر مهدی قلی بیک در سال 1027 در قزوین از دنیا رفت. علاوه بر این حمام وقف های دیگری نیز از وی باقی مانده و درست بعد از فوت او جسدش را به حرم امام رضا منتقل و در آنجا دفن نمودند.

بخش های مختلف حمام قلی بیک

• سربینه یا رختکن

رختکن بخش ورودی حمام میباشد و از چند غرقه بوجود آمده است، دیوارهای این بخش حمام کاشی کاری و سقف آن با نقاشی مزین شده است. همچنین قدیمی ترین نقاشی موجود در سقف این بخش حمام مهدی قلی بیک به دوره صفوی و جدیدترین آن به سال 1300 یعنی دوره قاجار برمیگردد. در ساخت رختکن حمام مهدی قلی بیک از 28 لایه ساروج بری و گچ کاری استفاده شده که شما محصور هنرمندی آن خواهید شد.

• بخش های مختلف رختکن

در رختکن این حمام 4 غرفه با کارایی های متفاوت به چشم می خورد. 3 غرفه از این 4 غرفه مخصوص عموم افراد میباشد که از آن جا برای تعویض لباس ها استفاده می شده است. اما غرفه چهارم غرفه شاه نشین است و مخصوص اشراف بوده و نیز تفاوت این غرفه با 3 غرفه دیگر در اندازه و نور آن بوده که کاملا متفاوت و خاصش کرده؛ غرفه شاه نشین درست در ضلع شمالی حمام قرار گرفته شده و در این بخش فضایی هم برای صاحب حمام طراحی شده است. اینجا همان جایی است که ما اصطلاحا به آن را ” دخل ” می نامیم و افراد این امکان را دارند که از صابون، کیسه، لیف و سایر لوازم مورد نیاز برای استحمام را از این قسمت تهیه کنند.

• هشتی یا میاندر

بعد از رختکن، وارد فضایی به نام میاندر می شوید. این بخش در واقع رابط مابین سربینه و گرمخانه می باشد و در وسط هشتی، حوض کوچکی قرار داده شده که با آب سرد پر می شده و جالبه بدونید که افراد مجبور بودند برای وارد شدن به رختکن پاهای خود را در این آب بشویند. این کار باعث میشده حرارت کلی بدن کمی پایین بیاید و بدن آمادگی ورود به رختکن را پیدا نماید و نیز وارد کردن پا به این حوضچه کوچک باعث مشده از سرما خوردگی بعد از استحمام جلوگیری نماید.

• گرمخانه و نظافت خانه

گرمخانه محلی است که شستشوی اصلی در آن انجام میگیرد؛ همچنین این فضای مربع شکل دارای چهار ستون می باشد و سقف گنبدی شکلی دارد و نور آن نیز با گلجام های متنوعی تامین می گردد. سه غرفه در این بخش حمام مهدی قلی بیک وجود دارد که از آن ها برای نشستن استفاده می شده است. راستی فضای اصلی گرمخانه مخصوص افراد عادی بوده و بخش خلوتگاه مخصوص معلولان و افرادی بوده است که مبتلا به بیماری های مسری بودند و این افراد آب گرم مورد نیاز خود را از دریچه مخصوصی بر می داشتند. در نهایت کف حمام نیز با سنگ هایی پوشیده گشته بوده که آب به آن ها نفوذ نمی کند ، چرا که این موضوع باعث می شود که از انتقال عفونت جلوگیری بشود. در بخش شمالی گرمخانه نیز نظافت خانه ای تعبیه شده بوده که مخصوص افرادی بوده که می خواستند طی استحمام موهای زائد خود را بردارند.

• خزینه

لازم به ذکر است که کف خزینه درست در غرب حمام قرار گرفته است و کمی از کف گرمخانه بالاتر است. افراد بعد از شست و شوی بدن خود در گرمخانه، وارد خزینه می شدند و با آب گرم بدن خود را آب می کشیدند. همچنین آب این بخش از حمام ابتدا از قنات و بعدها از آب چاه تامین شد؛ این آب از طریق یک سیستم لوله کشی قدیمی در حمام جریان داشته است. در این سیستم ابتدا آب از چاه سربینه به سوی خزینه رفته و در آن جا گل و لای آن در حوضچه تصفیه آب سرد ته نشین می شد و سپس آب تمیز وارد خزینه میشد و نیز این آب در دیگ های مسی کف خزینه گرم شده و در انتها به بخش های مختلف حمام پخش می شده است.

• گلخن یا آتش ‌خانه

در پشت خزینه محلی به نام ” آتش خانه ” وجود داشته است که گرمای حمام مهدی قلی بیک را تامین می کرده؛ شخصی که مسئول این بخش بود ” تون تاب ” نامیده می شده و این فرد ابتدا باید هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی و دیگر مواد قابل اشتعال را تهیه می کرد و بعد از اینکار از آن ها برای تهیه آتش در این بخش حمام استفاده می شده و گرما و دود حاصل از سوختن هیزم، به وسیله انشعاباتی به نام گربه‌ رو به فضای بیرون حمام منتقل می‌ گشته و جالبه که این سیستم حین خارج کردن دود باعث گرم شدن کف و دیوارهای حمام می شد. در نهایت توجه داشته باشید که در کانال های تشکیل دهنده این سیستم همیشه مقداری خاکستر باقی می ماند؛ از این خاکستر در بعضی مواقع به عنوان مواد شوینده و یا در ساخت ملات ساروج استفاده می شد.

• چاله حوض

چاله حوض در واقع همان استخر امروزی بوده که این بخش از حمام های قدیمی جنبه تفریحی و سرگرمی برای مراجعه کنندگان داشته است. افراد بعد از استحمام و تمیز شدن وارد استخر چاله حوض میشدند و در آن جا به آب تنی مشغول می شدند. چاله حوض حمام مهدی قلی بیک نسبت به دیگر حمام ها سنتی کمی بزرگتر است و در محاسبات طول، عرض و عمق استخر، ارتفاع کف تا سقف، ستون ها و گلجام های این بخش، دقت بسیار زیادی به کار گرفته شده است.

آدرس حمام مهدی قلی بیک مشهد

مشهد، انتهای خیابان اندرزگوی سیزده، انتهای بازار فرش فروش ‌ها