حرم امام رضا (ع)

مشهد یکی از شهرهای پرتوریست ایران بوده و مهم ترین جادبه گردشگری و مذهبی آن حرم امام رضا (ع) ، امام هشتم شیعیان است که به این واسطه بخش بزرگی از گردشگران این شهر را شیعیان سراسر جهان تشکیل می دهند؛ این شهر سالانه بیش از بیست میلیون گردشگر دارد و یکی از قطب های اصلی گردشگری ایران به شمار می رود. حرم امام رضا (ع) در طول زمان گسترش پیدا کرده و امروز وسعتی نزدیک به یک میلیون متر مربع دارد که از چندین رواق و صحن تشکیل شده است و به عنوان یکی از بزرگترین مکان های مذهبی در جهان دارای آرامگاه ها، رواق، مساجد، کتابخانه است که یکی از مهم ترین های آثار تاریخی آن مسجد گوهر شاد است؛ علاوه بر ارزش مذهبی این حرم بنای آن نیز قدمتی دیرینه دارد که از نظر معماری نیز بسیار جالب توجه است؛ در ادامه ما حرم امام هشتم شیعیان را به تفضیل خواهیم کرد.

حرم امام رضا یکی از بزرگترین زیارتگاه های مذهبی در سراسر جهان است.

تاریخ و قدمت حرم امام رضا (ع)

امام رضا (ع) در سال 148 هجری قمری متولد شد، در زمان زندگی این امام بزرگوار خلفای عباسی حکومت داشتند و از آنجایی که با شورش شیعیان مواجه شده بودند تصمیم می گیرند امام را وارد ماجرا کنند و به کمک وی شیعیان را آرام کنند، از این رو مامون امام را ولیعهد معرفی کرد و بعد از این که متوجه شد امام (ع) کاری را بر علیه مصلحت شیعیان و خلاف دین انجام نمی دهند ایشان را مسموم کرده و به شهادت رساندند؛ گفته شده در منطقه سناباد در استان خراسان باغی ییلاقی وجود داشته که افراد مهم حکومتی در آن زندگی می کردند و زمانی که امام رضا (ع) به شهادت رسیدند در این باغ و بالای سر هارون الرشید پدر مامون دفن شدند و از آن پس روستای سناباد به مشهد یعنی محل شهادت تغییر نام پیدا کرد و کم کم به مشهد امروزی تبدیل شد.

حرم امام رضا از زمان سامانیان بنا شد و در طول تاریخ مورد تخریب قرار گرفت و سپس دوباره در زمان غزنویان به دست محمد غزنوی دوباره بنا شد و ساخت نقارخانه نیز به همین زمان نسبت داده می شود؛ بعد از آن در دوره های سلجوقیان و خوارزمشاهیان تعمیرات و بازسازی هایی در آن انجام شد اما در زمان حمله مغول خسارت های زیادی به آن وارد شد که البته در زمان حکومت صفویان زمانی که مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد، بنای حرم به طور کامل بازسازی شد و بعد از آن حکومت های وقت حرم را گسترش داده و هر کدام بناهایی از آن را مرمت و صحن های آن را تکمیل کردند؛ در نهایت امروزه مساحت حرم امام رضا (ع) از باغی ییلاقی در مشهد قدیم یا سناباد به حرمی با وسعت یک میلیون متر مربع رسیده است که علاوه بر مرقد امام بزرگوار بناهایی ارزشمند از دوره های تاریخی مختلف در آن دیده می شود.

آرامگاه بزرگان در مجموعه حرم امام رضا (ع)

ممکن است زمانی که وارد حرم می شوید و در صحن های آن قدم می زنید متوجه اسم افراد بزرگ و نامدار چون شیخ طبرسی، شیخ حر عاملی و … شوید؛ این بزرگان در قبرستان هایی در نزدیکی حرم امام رضا (ع) دفن شده اند که به مرور زمان و با توسعه حرم در داخل مجموعه حرم امام رضا (ع) قرار گرفته اند؛ یکی از قدیمی ترین این مقبره ها، مقبره پیرپالان دوز در شمال شرقی حرم و نزدیک خیابان نواب صفوی است؛ بنای این مقبره به دوره صفویه مربوط می شود و در اصل ابتدا محل دفن عارفی مشهور در قرن چهارم به نام ابونصر عبدالله بن علی سراج طوسی بوده است اما بعد از وی شیخ محمد عارف عباسی که به پیرپالان دوز معروف بوده در این محل دفن شده است و از این پس به این نام شناخته شد.

مقبره شیخ طبرسی نیز در قسمت شمالی حرم قرار دارد و این مقبره نیز در بیرون از مجموعه بوده که بعد از طرح توسعه جزئی از آن شده است، در قسمت شمالی بستی به همین نام وجود دارد و خیابانی نیز با نام شیخ طبرسی از شمال به حرم امام رضا (ع) ختم می شود؛ مقبره دیگری در صحن انقلاب قرار دارد که متعلق به دانشمندی شیعه به نام شیخ حر عاملی بوده است و کتابی با نام وسائل الشیعه به وی تعلق دارد؛ شیخ بهایی نیز از بزرگان دیگری است که آرامگاه وی در این مجموعه قرار دارد.

محوطه زیرین حرم امام رضا (ع)

در صحن آزادی قسمتی برای ورود به بخش زیرین حرم وجود دارد، از پله ها که به سمت پایین حرکت کنید متوجه قبرستانی با سنگ های مرمر سفید به نام ثامن الئمه می شوید، در این فضا تماما از سنگ های مرمر استفاده شده و سنگ قبرهای کوچکی وجود دارد که نام افراد روی آن نوشته شده است، بزرگان، خادمان حرم، شهدا، مداح اهل بیت از افرادی هستند که در این مجموعه دفن می شوند؛ البته افراد دیگر نیز می توانند با پرداخت وجه این قبرها را خریداری کنند، در صحن های دیگر حرم امام رضا (ع) قبرستان های دیگری نیز وجود دارد.

غذای متبرک در حرم امام رضا (ع)

زائرین حرم امام رضا (ع) برای غذای متبرک این امام بزرگوار بسیار حرمت قائل اند، به همین جهت برای دسترسی به غذای حرم راه های مختلفی در نظر گرفته شده است، کارت غذای نذری حرم امام رضا (ع) در هتل ها و همین طور فرودگاه ارائه می شود البته برای آن سایتی نیز در نظر گرفته شده که می توانید کد ملی خود را وارد کرده و زمان سفر را تعیین کنید و سپس در سفر به مشهد از غذای بارگاه امام مطهر بهره ببرید، روزانه حجم بسیار بالایی نزدیک به چندین هزار دعوتنامه برای سه وعده اصلی از طریق امور زائران ارسال می شود و بخشی وسیعی از آن توسط خادمین بین محرومین و فقرا تقسیم می شود.

ورودی ها و صحن های حرم

صحن ها که در واقع همان فضای باز اطراف حرم مطهر هستند، هر کدام ویژگی خاصی دارند و در دوره ای از تاریخ بنا شده اند؛ حرم امام رضا (ع) تعداد 9 صحن دارد که قدیمی ترین آن ها صحن انقلاب است.

صحن انقلاب

 این صحن در زمان شاه عباس صفوی تکمیل شد و در زمان حکومت افشاریه تزئیناتی طلا کاری در سقف و مناره قدیمی اضافه شد و همین طور مناره دوم این صحن به دستور نادر شاه افشار بنا گردید؛ در این صحن چهار ایوان معروف وجود دارد که ایوان نقاره نیز جزئی از آن هاست و در مناسب های مختلف نقاره زنی در همین ایوان انجام می شود؛ پنجره فولاد که از زمان صفویه باقی مانده نیز در این صحن قرار دارد و گفته می شود علت بنای این پنجره فولادی پیشنهاد ملا محسن فیض کاشانی برای افرادی بوده که نمی توانستند وارد حرم شوند تا در مکانی نزدیک بتوانند مرقد را نظاره کنند؛ در مورد ساخت آن نیز گفته می شود از طرح شیخ بهایی استفاده شده است؛ صحن انقلاب که قبلا صحن عتیق نام داشته در قسمت شمالی مجموعه حرم قرار دارد و دسترسی آن در شمال از خیابان طبرسی است، البته از سمت غرب نیز از خیابان شیرازی به این صحن راه دارد.

صحن آزادی

صحن آزادی یکی دیگر از صحن های حرم است که در قسمت شرقی قرار دارد، این صحن در زمان فتحعلی شاه قاجار بنا شده و نام قدیم آن صحن نو بوده است، بعد از آن ناصرالدین شاه قاجار این صحن را با تزئینات طلاکاری مزین کرده؛ صحن چهار ایوان بزرگ دارد و گفته می شود ساعتی بزرگ که در ایوان جنوبی صحن قرار دارد هدیه ای از مظفرالدین شاه قاجار است، ایوان طلا در غرب این صحن یکی از معروف ترین ایوان های حرم مطهر است؛ برای ورود به این صحن می توانید از خیابان شرق حرم، خیابان شهید نواب صفوی وارد صحن شوید؛ البته از این مسیر از بست شیخ حر عاملی به صحن انقلاب نیز می توانید بروید.

صحن جمهوری اسلامی

این صحن بعد از پیروزی انقلاب در سال 1368 ساخته شد و در وسط آن نیز سقا خانه ای زیبا بنا شده و همین طور ساعتی خورشید در این صحن تمام روزها وقت ظهر شرعی را نشان می دهد؛ صحن چهار ایوان دارد که در ساخت آن ها از معماری اسلامی استفاده شده است؛ صحن در غرب مجموعه حرم قرار دارد و بهترین مسیر دسترسی به آن از خیابان شیرازی است.

صحن کوثر

صحن کوثر در قسمت شرق قرار دارد و بهترین مسیر ورود به آن خیابان شهید نواب صفوی است، در سمت چپ صحن رواق امام خمینی قرار دارد و در قسمت شمال غربی آن نیز صحن آزادی قرار دارد؛ در سمت شرق این صحن بازاری برای خرید مسافران به همین نام قرار گرفته است.

صحن مسجد گوهر شاد

مسجد گوهر شاد که یکی از شاهکارهای هنری ایرانی است در پایین حرم امام رضا (ع) به دستور زنی با همین نام در دوره تیموریان بنا شده است؛ این مسجد چهار ایوان دارد و بنای آن سبکی کلاسیک و اسلامی دارد؛ ساخت این مسجد حدود 12 سال به طول انجامیده و یکی از آثار زیبای معماری شناخته شده است؛ در شرق این صحن رواق امام خمینی، در سمت غرب بست شیخ بهایی و در قسمت جنوب صحن قدس قرار دارد.

صحن قدس

صحن قدس یکی از زیباترین و در عین حال کوچکترین صحن های حرم است که بعد از انقلاب ساخته شده است؛ در مرکز این صحن سقاخانه ای به شکل بیت المقدس قبله اول مسلمانان جهان در ابعادی کوچکتر درست یک هشتم بنای اصلی ساخته شده است، سقف آن طلاکاری شده و نمایی زیبا دارد؛ این صحن پایین تر از مسجد گوهر شاد قرار دارد؛ برای ورود به این صحن می توانید از بست شیخ بهایی استفاده کنید.

صحن غدیر

صحن غدیر دقیقا به قرینگی صحن کوثر در قسمت غربی مجموعه حرم ساخته شده است؛ در قسمت جنوبی آن اماکن متبرکه قرار دارد و همین طور بازاری نیز در نزدیکی و غرب آن بنا شده است.

صحن هدایت

صحن هدایت در قسمت شمال شرقی حرم قرار دارد و بنیاد پژوهش های اسلامی در شمال شرقی آن و در قسمت جنوب غربی نیز دانشگاه علوم اسلامی رضوی قرار گرفته است، در قسمت جنوب غربی این صحن نیز مهمان سرایی برای زائران بنا شده است؛ برای رسیدن به صحن می توانید از سمت شرق از خیابان شهید نواب صفوی و از جهت شمال از خیابان طبرسی و بست طبرسی استفاده کنید.

صحن جامع رضوی

صحن جامع رضوی بزرگترین صحن حرم است که این صحن نیز بعد از پیروزی انقلاب بنا شده است، صحن مساحتی بیش از 117000 متر مربع دارد و یکی از بزرگترین مساجد جهان نیز در همین صحن قرار دارد؛ در محوطه صحن سه ایوان بنا شده و  که در اطراف هر کدام دو گلدسته طلاکاری شده قرار دارد، صحن در قسمت جنوبی حرم قرار دارد و از قسمت شرق و غرب ورودی های برای آن در نظر گرفته شد است.

حرم امام رضا (ع) سالانه پذیرای زائران و گردشگران بسیاری است و از این جهت در خیابان های اطراف حرم هتل های لوکس و هتل آپارتمان ها و حتی اقامتگاه های ارزان وجود دارد تا نیاز تمام اقشار را برطرف کند و اغلب آن در طبقات بالایی اتاق هایی رو به حرم دارند؛ همین طور بازار رضا یکی از مراکز خرید مهم و معروف مشهد در فاصله نزدیکی از حرم است و همین طور خیابان های دیگر بازارچه ها و مغازه های متعددی برای خرید سوغاتی دارد؛ خیابان های اطراف حرم معمولا همیشه شلوغ هستند و در سراسر شبانه روز زندگی در آن ها جریان دارد و زائران در تمام ساعات شبانه روز برای زیارت و اقامه نماز در این خیابان ها رفت و آمد دارند؛ علاوه بر این یکی جاذبه های دیدنی و تفریحی مشهد از جمله باغ موزه نادری نیز در نزدیکی حرم قرار دارد؛ مشهد با داشتن جاذبه های زیاد گردشگری و تفریحی و همین طور وجود مرقد امام هشتم شیعیان سالانه گردشگران زیادی را از سراسر دنیا به این شهر دعوت می کند.